Het universum van Panamarenko

( door Lieve Buntinx)

“Schoonheid zit in de kracht van de mislukking ”

Henri Van Herwegen werd geboren in 1940. Zijn pseudoniem dateert van 1965 naar een Russisch generaal en vooral voor de klank en het esthetische gekozen, Panamarenko!!!

Deze uitzonderlijke tentoonstelling toont 40 werken, vergezeld van objecten, maquettes en edities, wat erop wijst dat Panamarenko zelf alles degelijk voorbereid heeft. Alles is ingedeeld in 7 chronologische clusters.

In het begin hield hij Happenings, zonder toelating te vragen, wat hem veel pro Justitia’ s opleverde. Een aantal interessante documenten uit die tijd tonen het bewogen begin van de kunstenaar.

In de jaren 60 waren het Silent objects, waaronder de sportcar, een heerlijk object waarin ik me al zag rondrijden. Veel herinneringen uit de kindertijd met enorm veel poëtische kracht

Dan kwamen de fixed wings, de Zeppelins (1970), de Lift, the machine engineered to go to sea en de servo robotica (de robots en de kippen).

Alles wat hij maakt kan in principe vliegen (vliegtuigen, zeppelins) rijden,(sportcar), wandelen (kippen) enz., maar daar ligt de essentie niet: ” schoonheid zit in de kracht van de mislukking ” staat geblokletterd op de muur.

Men zegt over hem dat hij uitvinder, filosoof of wetenschapper is, maar wat voor hem het belangrijkste is, is de poëzie die in zijn werken schuilt.

Zijn werken zijn in het algemeen groot van afmetingen zoals de man met de vleugels bij het binnenkomen.

Als men weet dat hij in 2005 gestopt is met werken, dan heeft hij op korte tijd heel veel gemaakt. Is dit echt heel hoogstaande kunst? Ik weet het niet !!! De jeugd heeft er wel veel aandacht voor: overal zitten ze zijn voorwerpen na te tekenen.

Ik zag deze tentoonstelling al vroeger eens in Brussel. Toen en nu weer kwam ik er met een brede glimlach naar buiten!

Panamarenko is meer dan de moeite waard om eens te gaan kijken.

5543

De medeling van het M KHA

Panamarenko Universum is de grote en eenmalige terugkeer van Panamarenko naar zijn geboortestad Antwerpen. Bijna tien jaar na de retrospectieve in het KMSK in Brussel, wijdt het M HKA een unieke overzichtstentoonstelling aan het oeuvre van Panamarenko.

Panamarenko staat centraal in het kunstbeeld van het M HKA. Dat beeld vertrekt vanuit de avant-garde uit de jaren 1960, waarbij het lokale ook open en internationaal was. De centrale positie van Panamarenko voor het M HKA uit zich in het meest ambitieuze project van het museum uit het voorbije decennium: de renovatie en herinrichting van Panamarenko’s werkplaats in de Biekorfstraat, in de legendarische Antwerpse stadswijk Seefhoek. Sindsdien verwierf het M HKA ook het Panamarenko-archief van Paul Morrens. De tentoonstelling Panamarenko Universum is nu een volgende stap in dat duurzame engagement van een Antwerps museum voor een sleutelkunstenaar uit die stad. Waar de uitdaging in het tot een publiek monument maken van de Biekorfstraat lag in de complexiteit van de periferie van dit oeuvre, focust het M HKA met Panamarenko Universum nu op de kern ervan. Net zoals bij zo vele Vlaamse kunstenaars besteedde de kunstscène weinig energie aan het scheppen van een zingevend beeld rond Panamarenko’s oeuvre. Hij was vooral een ‘rare kwiet’ met magische sculpturen. De retrospectieve Panamarenko Universum wil niet zo veel mogelijk werken of materiaal verzamelen – het M HKA heeft hoe dan ook méér materiaal dan het kan tonen – maar zich wel afvragen welke werken in welke samenhang een ruggengraat voor Panamarenko’s oeuvre kunnen vormen. Voor het eerst wordt een thematische en chronologische structuur aangebracht in de veelheid aan tuigen en toestellen die Panamarenko tussen 1965 en 2005 maakte. Op die manier wil Panamarenko Universum een helder en tegelijk gevarieerd beeld neerzetten van Panamarenko’s indrukwekkende oeuvre.

Het M HKA presenteert dit overzicht als een ontdekkingstocht doorheen een mentaal universum, met een intieme kijk op het artistieke proces. De focus ligt op drie belangrijke facetten: werken, daden en denken. Op die manier laat Panamarenko Universum zien hoe en waarom Panamarenko vanaf de jaren zestig gestaag uitgroeide tot een icoon van de na-oorlogse Europese avant-garde. Naast topstukken zoals de duikboot Pahama, de Donderwolk en de legendarische Prova Car, bevat de tentoonstelling ruim veertig belangrijke sleutelwerken, aangevuld met tekeningen, objecten, maquettes en edities. Daarnaast is er ook aandacht voor Panamarenko’s happenings uit de jaren zestig, zijn natuurwetenschappelijke inzichten en zijn artistieke statements.

De museale presentatie – op de volledige gelijkvloerse verdieping van het M HKA – is opgebouwd rond zeven thematische clusters. Het concept en de scenografie zijn in overleg met een stuurgroep uitgewerkt door M HKA-medewerker Hans Willemse, in samenspraak met Panamarenko. De indeling van het oeuvre brengt tuigen en objecten samen die mentaal met elkaar verbonden zijn. Na de Happenings gaat het om Panamarenko’s Silent Objects uit de jaren zestig, de Fixed-Wings & Zeppelins uit de jaren zeventig, de gemotoriseerde toestellen onder de noemer Revolutions per Minute, de ruimtetuigen in de cluster Lift the Machine, de watertuigen met de titel Engineered to go to Sea, en ten slotte de robots en wandelende kippen, Servo-Robotica. Elke cluster bevat de meest representatieve toestellen en tekeningen binnen het genre, waardoor er een samenhangend maar tegelijk verscheiden geheel ontstaat.

Ter gelegenheid van de tentoonstelling verschijnt bij uitgeverij Ludion de gelijknamige catalogus Panamarenko Universum, die dezelfde indeling hanteert als de tentoonstelling. Alle afgebeelde werken worden toegelicht met kernachtige onderschriften en gedocumenteerd aan de hand van bijhorende schetsen, foto’s en documenten. Het boek bevat een voorzet van M HKA-directeur Bart De Baere, en twee essays over het oeuvre van Panamarenko van de Zweeds-Litouwse M HKA-curator Anders Kreuger en de Russisch-Italiaanse criticus Viktor Missiano. De teksten over de happenings zijn geschreven door Stefan Wouters en Paul Morrens, de onderschriften en de inleiding tot het oeuvre zijn van Hans Willemse. De catalogus bevat 200 pagina’s en wordt uitgegeven als hardcover met linnen rug, beschikbaar in Nederlands en Engels.

5521 Parallel aan de tentoonstelling werkt het M HKA ook voort aan de digitale ontsluiting van Panamarenko’s oeuvre. Dit online platform, ondergebracht op ensembles.org, bevat nu 1.750 Panamarenko-gerelateerde items, en wordt nog steeds aangevuld en uitgebreid. De bezoeker kan het universum van Panamarenko verkennen aan de hand van werken, titels, theorieën, inspiratiebronnen, foto’s, films, documenten en correspondentie. Uiteraard is ook de volledige inventaris van het gerestaureerde Panamarenkohuis in de Biekorfstraat digitaal beschikbaar. Als ‘environment’ of ‘totaalkunstwerk’ behoort dit authentieke pand, samen met de ProvaCar, tot de absolute topstukken van het M HKA.

Met de tentoonstelling Panamarenko Universum eert het M HKA zijn belangrijkste referentiekunstenaar voor Antwerpen. Vanaf zijn eerste artistieke interventies in de vroege jaren zestig heeft Panamarenko, als boegbeeld van de avant-garde, de stad Antwerpen mee op de artistieke kaart gezet. Zijn oeuvre was de motor van een opgemerkte artistieke vernieuwing, waardoor Antwerpen de referentie werd voor de avant-garde in Noord-Europa. Het M HKA is diep geworteld in deze traditie, die tot vandaag de stad, haar bewoners en haar bezoekers weet te inspireren en te enthousiasmeren.

PRAKTISCH

M HKA – Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen

Leuvenstraat 32  2000 Antwerpen

T +32 (0)3 260 99 99

E info@muhka.be

www.muhka.be

DI–WO en VR–ZO 11u00–18u00

DO 11u00–21u00

€ 8 |

 

 

L’univers de Panamarenko

( par Lieve Buntinx)

“Schoonheid zit in de kracht van de mislukking ” ( la beauté est dans la force de l’échec”)

Henri Van Herwegen est né en 1940 et a pris le pseudonyme de Panamarenko en 1965 en s’inspirant du nom d’un général Russe, et surtout parce qu’il le trouva esthétique et d’une belle consonance…

Au M KHA il expose 40 oeuvres accompagnées d’objets, de maquettes et d’éditions. Le tout a été minutieusement préparé en collaboration avec l’artiste. C’est un ensemble exceptionnel qui rassemble oeuvres, maquettes, textes préparatoires, vidéo’s etc. Tout son univers!

Au début de sa carrière il organisa des ” Happenings” (expl) sans autorisation, ce qui lui valut pas mal de “Pro Justia”.

Les années 60 étaient marquées par ses objets silencieux” entre autres la voiture de sport, objet de convoitise avec lequel je me voyais déjà parader.

Puis vinrent ses Fixed Wings et les Zeppelins en 1970, “suivis de Lift, the machine engeneered go to sea” et Servo robotica (les robots et les poules).

Tout ce qu’il propose pourrait fonctionner…en principe! Voler, marcher, rouler… On dit de lui qu’il est un inventeur, un philosophe ou même un scientifique, mais ce qui lui importe le plus, c’est la poésie qui s’en dégage.

Ses oeuvres sont en général de grandes dimensions, comme “l’homme ailé” qui vous accueille à l’entrée.

Sachant qu’il a cessé toute activité en 2005, il a donc réalisé énormément d’oeuvres en peu de temps.

Compte-t-il parmi les tout grands artistes? Je n’en sais rien. Par contre il a l’attention de la jeunesse : par grappes entières ils sont assis par terre pour dessiner les oeuvres.

J’avais déjà vu une expo consacrée à Panamaremko au Musée Royal de Bruxelles. Comme à l’époque j’ai quitté l’expo avec un grand sourire!

Panamarenko au M KHA vaut largement une visite.

5519

Le communiqué du M KHA

L’exposition Panamarenko Universum marque le grand retour unique de Panamarenko dans sa ville natale, Anvers. Près de dix ans après la rétrospective au MRBA à Bruxelles, le M HKA consacre une rétrospective exclusive à l’œuvre de Panamarenko.

Panamarenko est au cœur de la représentation artistique du M HKA, dont le point de départ est l’avant-garde des années 60. Un courant dans lequel la production artistique locale était ouverte et internationale. La position centrale qu’occupe Panamarenko dans cette représentation artistique se traduit dans le projet le plus ambitieux de la dernière décennie : la rénovation et le réaménagement de l’atelier de Panamarenko situé dans la Biekorfstraat, une rue du légendaire quartier anversois du Seefhoek. Depuis, le M HKA a également acquis les archives de Panamarenko que détenait Paul Morrens. L’exposition Panamarenko Universum est à présent l’étape suivante de l’engagement durable d’un musée anversois envers un artiste phare de cette ville. Si le défi de convertir l’atelier de la Biekorfstraat en un monument public résidait dans la complexité qu’engendre le caractère périphérique de cette œuvre, avec l’exposition Panamarenko Universum, le M HKA met l’accent sur la quintessence de l’œuvre. De même que pour tant d’artistes flamands, la scène artistique n’a consacré que très peu d’énergie à la création d’une image pertinente de l’œuvre de Panamarenko. Il était surtout mis en avant comme un « drôle d’oiseau » aux sculptures magiques. La rétrospective Panamarenko Universum ne souhaite pas réunir le plus d’œuvres et de matériels possible – le M HKA possède de toute façon plus de matériels qu’il ne peut en montrer – mais a pour objectif de soulever la question : quelles œuvres et selon quelle configuration l’exposition peut-elle représenter l’essentiel de l’œuvre de Panamarenko ? Pour la première fois, une structure thématique et chronologique sous-tend la profusion d’engins et de machines que Panamarenko a réalisés entre 1965 et 2005. Ainsi, Panamarenko Universum offre une image à la fois limpide et variée de cette œuvre impressionnante.

Le M HKA a conçu cette rétrospective comme un parcours de découverte à travers un univers mental et porte un regard intime sur le processus de création. Le point de mire se focalise sur trois aspects importants : les œuvres, les actions et les pensées. Ainsi, Panamarenko Universum donne à voir de quelle façon et pour quelles raisons Panamarenko est devenu dès les année 60 une icône de l’avant-garde européenne d’après-guerre et l’est resté jusqu’à ce jour. Outre des œuvres majeures comme le sous-marin Pahama, le Donderwolk et la légendaire Prova Car, l’exposition comporte un peu plus de quarante œuvres clés, complétées par des dessins, des objets, des maquettes et des éditions. L’exposition accorde par ailleurs de l’attention aux happenings de Panamarenko dans les années 60, à ses conceptions en matière de sciences naturelles et à ses professions de foi artistiques.

La présentation muséale, qui occupe la totalité du rez-de-chaussée du M HKA, s’articule autour de sept regroupements thématiques. Le concept et la scénographie ont été élaborés par un groupe d’experts en concertation avec Hans Willemse, collaborateur au M HKA, et en dialogue permanent avec Panamarenko. La répartition réunit des engins et objets reliés entre eux sur le plan mental. Après les Happenings, viennent les Silent Objects de Panamarenko des années 60, les Fixed-Wings & Zeppelins des années 70, les engins motorisés sous le dénominateur Revolutions per Minute, les engins spatiaux dans Lift the Machine, les engins aquatiques intitulés Engineered to go to Sea et enfin les robots et les poules-robots dans Servo-Robotica. Chaque regroupement comporte les machines et les dessins les plus représentatifs du genre, ce qui génère un ensemble à la fois cohérent et varié.

À l’occasion de l’exposition, les éditions Ludion publient un catalogue du même titre, Panamarenko Universum, qui suit la structure que l’exposition. Toutes les illustrations sont accompagnées de légendes concises, d’ébauches et autres études préalables, de photos et de documents. Bart De Baere, le directeur du M HKA signe l’avant-propos, le commissaire d’expositions suédo-lithuanien Anders Kreuger et le critique d’art russo-italien Viktor Missiano ont chacun rédigé un texte de fond sur l’œuvre de Panamarenko. Stefan Wouters et Paul Morrens ont écrit des textes sur les happenings. Hans Willemse a rédigé les légendes et écrit l’introduction. Ce catalogue de 200 pages à la couverture rigide et au dos en toile de lin, est disponible en néerlandais et en anglais.

5524 Parallèlement à l’exposition, le M HKA travaille également au développement numérique de l’œuvre de Panamarenko. Cette plateforme en ligne, hébergée sur le site ensembles.org, qui comporte dès à présent 1 750 articles relatifs à Panamarenko, est continuellement complétée et étendue. Le visiteur peut explorer l’univers de Panamarenko par le biais d’œuvres, de titres, de théories, de sources d’inspiration, de photos, de films, de documents et de correspondances. Bien entendu, l’inventaire complet de la maison restaurée de Panamarenko à la Biekorfstraat est disponible en version numérique. En tant qu’« environnement » ou « œuvre d’art totale », cette maison authentique et la Prova Car font partie des pièces maîtresses du M HKA.

Avec l’exposition Panamarenko Universum, le M HKA honore son plus grand artiste de référence pour Anvers. Dès ses premières interventions artistiques au début des années 60, Panamarenko, figure de proue de l’avant-garde, a promu la ville d’Anvers sur la scène artistique. Son œuvre a été le moteur d’un renouveau artistique très en vue, à travers lequel Anvers est devenue la référence de l’avant-garde en Europe du Nord. Le M HKA est profondément ancré dans cette tradition, qui jusqu’à aujourd’hui, inspire et enthousiasme la ville, ses habitants et ses visiteurs.

 

Infos pratiques

M HKA – Musée d’Art Contemporain à Anvers

Leuvenstraat 32  2000 Anvers

T +32 (0)3 260 99 99

E info@muhka.be

www.muhka.be

HEURES D’OUVERTURE MAR–MER et VEN–DIM 11h00–18h00

JEU 11h00–21h00

PRIX D’ENTRÉE € 8